به گزارش خبرنگار مهر، محمدرضا کاویانپور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب در نشست حاشیهای بیست و یکمین نمایشگاه آب گفت: ما خشکسالی ۲۵ ساله را پشت سرمی گذاریم و بر اساس گزارشهای بینالمللی تمام کشورهای منطقه برای افق ۲۱۰۰ احتمال افزایش بارش در برخی نقاط و کاهش بارش در سایر نقاط وجود دارد.
وی ادامه داد: در مناطق شمالی با کاهش بارش مواجه خواهیم بود و باید خودرا برای کاهش باران در شمال کشور آماده کنیم که نیازمند همکاری تمام دستگاهها اعم از وزارت راه تا وزارت جهاد و کشاورزی است.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب در رابطه با استفاده از هوش مصنوعی خاطر نشان کرد: در وزارت نیرو برنامههای خوبی برای استفاده از هوش مصنوعی وجود دارد که یکی از آنها پیش بینی آورد سدهای مهم کشور است که برای ۳۰ سد مهم در نظر گرفته شده و در اختیار ابفا قرار گرفته که میتوانند وضعیت سدها را تا شش ماه آینده رصد کنند سامانهای که دائماً در حال به روزرسانی است.
وی درباره آخرین وضعیت تراز آب دریای خزر اعلام کرد: دریای خزر حدود سه دهه است که وارد دوره کاهش تراز شده است. این کاهش پس از آن رخ داد که در دهه ۶۰ حدود دوونیم متر افزایش تراز را تجربه کرد.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب ادامه داد: در سالهای ابتدایی این کاهش، افت تراز آب حدود ۳ تا ۴ سانتیمتر در سال بود؛ اما در چند سال اخیر این عدد به حدود ۲۵ سانتیمتر رسیده است. بررسیها نشان میدهد که امسال احتمالاً به حداقل تراز ۵۰۰ ساله دریای خزر میرسیم و رکورد تاریخی ثبت خواهد شد.
کاویانپور در پاسخ به سوالی با اشاره به تعریف پروژهای جدید در سال جاری خاطرنشان ساخت: ردیف مطالعاتی ‘ارزیابی نوسانات دریای خزر’ امسال در سازمان برنامه و بودجه تعریف شد و مؤسسه تحقیقات آب بهعنوان مسئول مطالعات انتخاب شده است. چند تیم تخصصی در استانهای گیلان، مازندران و گلستان مشغول بررسی میدانی هستند.
وی تغییرات اقلیمی را مهمترین علت افت تراز آب دریای خزر دانست و توضیح داد: دو عامل اصلی ناشی از تغییر اقلیم در این کاهش نقش دارند، کاهش بارشها در حوضه آبریز دریای خزر و افزایش تبخیر؛ بهطوری که در ۵۰ سال گذشته حدود ۲۰ درصد به میزان تبخیر افزوده شده است.
کاویانپور تأکید کرد: ترکیب کاهش بارش و افزایش تبخیر باعث شده این کاهش در سالهای اخیر شدت بیشتری پیدا کند.
کاویانپور در پاسخ به پرسشی با اشاره به تداوم خشکسالی بلندمدت کشور گفت: همانطور که پیشتر اشاره کردم، ما اکنون از یک خشکسالی حدود ۲۰ تا ۲۵ ساله عبور میکنیم و این خشکسالی در سالهای اخیر هشدارهای جدی خود را نشان داده است.
وی افزود: بر اساس گزارش ششم موسسه بینالمللی اقلیمشناسی که متولی مطالعات جهانی است، الگوهای بارش در مناطق مختلف جهان تغییر کرده و نتایج مطالعات ما در افق ۲۰۵۰ نیز کاملاً با یافتههای بینالمللی همخوانی دارد. این بررسیها نشان میدهد احتمال افزایش بارش در برخی نقاط و کاهش بارش در نقاط دیگر وجود دارد.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید کرد: آنچه برای ما اهمیت دارد، روند بلندمدت است. مدلها نشان میدهد در بخشهای مهمی از کشور، بهویژه مناطق غربی و شمالی که تأمینکننده اصلی آوردهای بارشی هستند، با کاهش بارش مواجه خواهیم بود. بنابراین لازم است کشور برای شرایط آینده و کاهش منابع آبی آماده شود و برای ارتقای تابآوری برنامهریزی کند. این موضوع وظیفه دستگاههایی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت، وزارت راه و شهرسازی و همه بهرهبرداران حقآبه است؛ زیرا ادامه روند فعلی بدون برنامهریزی، قطعاً ایجاد مشکل خواهد کرد.
وی در ادامه به استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت سدها اشاره کرد و اظهار داشت: در وزارت نیرو برنامه جامعی برای استفاده از تکنیکهای نوین تدوین شده است. تاکنون حدود ۳۰ سد مهم کشور با استفاده از روشهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین مورد تحلیل قرار گرفتهاند و سامانه پیش بینی جریان ورودی به سد طراحی شده است. بهرهبرداران میتوانند با استفاده از این سامانه، وضعیت ششماهه آینده ورودی سد را مشاهده کنند. این سامانه بهصورت مستمر بهروزرسانی میشود.
کاویانپور همچنین درباره مطالعات آب ژرف بیان داشت: در موضوع سیستان و بلوچستان، پس از ورود معاونت علمی ریاست جمهوری در دوره قبل، فعالیتها به صورت مستقل ادامه داشت. اما در دولت سیزدهم کارگروهی با حضور وزیر نیرو و معاونت علمی تشکیل شد و مقرر شد مطالعات هماهنگ شود. نقشههای پتانسیل آب ژرف که در مؤسسه تحقیقات آب تهیه شده بود، با نقشههای معاونت علمی تلفیق شد و نقاط امیدبخش استخراج گردید.
وی افزود: یکی از حوزههایی که به مؤسسه تحقیقات آب واگذار شد، مطالعات آب ژرف در کرمان است. به اعتقاد ما، این کار نیازمند یک رهیافت کاملاً علمی است. با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور، دستورالعمل مطالعات، اکتشاف و نیز دستورالعمل بهرهبرداری از آب ژرف تدوین شده است. چون برداشت غیراصولی میتواند پیامدهای زیستمحیطی بسیار سنگینی مانند ایجاد فروچاله داشته باشد یا ممکن است آب استحصالشده حاوی مواد مضر برای سلامت باشد. بنابراین نحوه استخراج و بهرهبرداری باید کاملاً علمی و کنترلشده باشد.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب با تشریح روند مطالعات آبهای عمیق کشور گفت: مطالعات در چند پهنه از جمله کرمان بهصورت سیستماتیک و با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور پیش میرود. از آنجا که مطالعات آب بسیار پرهزینه است، دستورالعملها تأکید دارند هر زمان نشانهای از بنبست علمی دیده شود، کار متوقف شود تا هزینههای سنگین بدون ضرورت ادامه پیدا نکند.
وی تاکید کرد: در عمق سه تا چهار هزار متری زمین، احتمال وجود هر نوع شرایط زمینشناسی و هیدرولوژیک وجود دارد و به همین دلیل آزمایشهای دقیق الزامی است.
به گفته کاویانپور «یکی از مهمترین پارامترها تعیین سن آب است.
اگر عمر آب حدود ۵۰ هزار سال باشد یک آب فسیلی محسوب میشود، اما آبی با سن دو تا سه هزار سال احتمال بالای تجدیدپذیری دارد. سرعت تجدیدپذیری در مدل بهرهبرداری تعیینکننده است و اگر بهرهبرداری خارج از مدل انجام شود، هزینه انرژی و تبعات زیستمحیطی بالایی ایجاد میکند.
وی با اشاره به اینکه بیش از ۲۰۰ پروژه سازههای آبی در کشور اجرا شده است گفت: بیش از ۹۰ درصد این پروژهها پس از پایش در موسسه تحقیقات آب بدون مشکل وارد فاز اجرا شدهاند.
کاویانپور سختترین حوزه کاری وزارت نیرو را سازههای بزرگ آبی دانست و یادآور شد: در سیلابهای مانسونی سالهای ۹۸ و ۹۹ آزمونهای جدی داشتیم؛ همانطور که در سیلاب امامزاده داوود که ۵۰ تا ۶۰ نفر جان باختند، اهمیت مدیریت بحران بهخوبی دیده شد.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب درباره سامانههای هشدار سیلاب نیز گفت: سامانه هشدار سیلاب در مؤسسه توسعه داده شده و در صورت ضرورت، هشدارها بهصورت پیامک ارسال میشود. اگر هشدار جدی باشد، ستاد مدیریت بحران در وزارتخانه تشکیل شده و تصمیمات یکپارچه اتخاذ میشود.
کاویانپور درباره تأثیر شبکه فاضلاب بر فرونشست خاطرنشان ساخت: در گذشته بخشی از فاضلاب به چاهها میرفت و بهنوعی منبع تغذیه سفرهها بود. اما امروزه ورود مستقیم فاضلاب خام به آبخوانها بهدلیل نیترات، نیتریت و سایر عوامل سرطانزا غیرقابل قبول است. با وجود این، بخشی از آب شرب تهران هنوز از چاههای داخل سفره آب زیرزمینی تأمین میشود و تصفیه، پیششرط ورود مجدد آب به چرخه است.
وی با بیان اینکه کشور هنوز در برخی مناطق با عقبماندگی ۴۰ تا ۵۰ درصدی در تصفیه فاضلاب مواجه است توضیح داد: متأسفانه بعضی از فاضلابها حتی پس از تصفیه، بهجای بازگشت به سفرههای زیرزمینی، به صنایع یا توسعه کشاورزی اختصاص داده میشوند.
کاویانپور افزود: آنچه باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد، بازگرداندن بخشی از آب تصفیهشده به آبخوانها است. این اقدام ضمن تأمین منابع آبی پایدار، به کاهش فرونشست زمین کمک خواهد کرد.
وی در پاسخ به سوالی با بیان اینکه برای جبران کاهش تراز خلیج گرگان نیاز به تزریق سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب است تاکید کرد: بخش اعظم این حجم آب تبخیر میشود و افزایش شوری آب میتواند اکوسیستم خلیج را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین انتقال آب نه تنها هزینههای سنگینی برای کشور ایجاد میکند، بلکه اثرات زیستمحیطی نیز به دنبال دارد.
کاویانپور ادامه داد: توصیه مراجع علمی و بینالمللی، تمرکز بر ظرفیتهای سازگاری، انعطافپذیری و مقاومسازی است. این موضوع نیازمند همکاری وزارتخانههای محیط زیست، کشاورزی، مسکن و شهرسازی و وزارت کشور است تا برنامهای جامع برای کاهش خسارات و پایداری منابع آب تدوین شود.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب همچنین بر اهمیت فاضلاب تصفیهشده تأکید کرد: باید همه فاضلابها تا قطره آخر تصفیه شود و بخشی از آب تصفیهشده به سفرههای زیرزمینی بازگردد. این اقدام میتواند فرونشست زمین را کاهش دهد و برای مصارف شرب و کشاورزی نیز قابل استفاده باشد.
نظر شما